Time Travel Research Center © 2005 Cetin BAL - GSM:+90  05366063183 - Turkey/Denizli 

Shapley Üstkümesi

Shapley Üstkümesi, meşhur bir üstkümedir. Aşağıdaki harita, gökyüzünün bu bölgesindeki 16,5 kadirden daha parlak tüm gökadaları (HyperLeda Veritabanı'na göre) göstermektedir.Erboğa Üstkümesi'nin 4 temel kümesi (sarı etiketli), Shapley Üstkümesi'nin tam önünde yer alır. Erboğa Üstkümesi'nin ötesinde, 500 milyon ışıkyılı uzaklıkta, bir diğer küçük üstküme bulunmaktadır (yeşil etiketli). 650 milyon ışıkyılı uzaklıkta, kocaman bir büyük gökada kümeleri topluluğu yer alır (mavi etiketlerle işaretli). Burası, ilk olarak Harlow Shapley tarafından 1930'larda fark edilen Shapley Üstkümesi'dir.

 

Shapley Üstkümesi'ndeki başlıca gökada kümelerinin listesi aşağıdadır. Listede 25 gökada kümesi bulunmaktadır (Erboğa Üstkümesi'nin 4 kümesi bu listeye dahil değildir). Kümelerden yedi tanesinin "verimlilik sınıfı" 2 veya üzerindedir ki bu da burada (aşağı yukarı) Kahraman veya Saç kümesi kadar verimli 7 tane küme bulunduğu anlamına gelir. 

  1           2       3        4         5       6        7
Abell           Eşlek      Kırmızıya    Uzk. Zenginlik Notlar
             Konsayıları     Kayma      mıy                    
             SA       DA       z                            
A1631      12 52,8  -15 26   0,0450     615      0                      
A1644      12 57,2  -17 21   0,0461     630      1                      
A3528      12 54,3  -29 01   0,0516     700      1                      
A3530      12 55,6  -30 21   0,0525     715      0                      
A3532      12 57,3  -30 22   0,0542     735      0                       
A3537      13 01,0  -32 26   0,0308     425      0     Arka Plan
A3542      13 08,7  -34 34   0,0513     700      0                      
A1709      13 18,7  -21 28   0,0509     695      0                      
A3553      13 19,2  -37 11   0,0475     650      0                      
A3554      13 19,5  -33 29   0,0458     625      1                      
A3555      13 20,8  -28 59   0,0476     650      1                      
A3556      13 24,1  -31 40   0,0467     635      0                      
A1736      13 26,9  -27 07   0,0446     610      0                      
A3558      13 27,9  -31 30   0,0468     640      4     "Shapley 8"       
A3559      13 29,9  -29 31   0,0449     615      3                      
A3560      13 31,8  -33 13   0,0477     650      3                      
A3562      13 33,5  -31 40   0,0478     650      2                      
A3564      13 34,4  -35 13   0,0493     670      1                      
A3566      13 39,0  -35 33   0,0498     680      2                      
A3570      13 46,8  -37 55   0,0354     485      0                      
A3571      13 47,5  -32 52   0,0379     520      2                      
A3572      13 48,2  -33 23   0,0505     690      0                      
A3575      13 52,6  -32 53   0,0365     500      0                      
A3577      13 54,3  -27 51   0,0482     655      2                      
A3578      13 57,5  -24 44   0,0381     520      1

Shapley Kümesi'nde yer alan diğer beş büyük gökada grubunun listesi aşağıdadır. SC 1327-312 ve SC 1329-313 grupları özellikle meşhurdur çünkü üstkümenin merkezine yakın, A3558 ve A3562 kümelerinin arasında yer alırlar. 

  1           2       3        4         5       6        7
 Grup           Eşlek      Kırmızıya    Uzk. Zenginlik Notlar
 Adı         Konsayıları     Kayma      mıy                    
              SA       DA       z                            
S718       12 59,7  -33 40   0,0478     650                              
S729       13 21,5  -35 48   0,0499     680                             
S731       13 23,0  -34 53   0,0505     690                             
SC1327-312 13 29,8  -31 36   0,0495     675                             
SC1329-313 13 31,6  -31 49   0,0469     640                             
Sütun 1: Kümenin veya grubun adı/Abell katalog numarası.
Sütun 2: 2000 yılı için saat ve dakika cinsinden bahar açısı (sağ açıklık-SA).
Sütun 3: 2000 yılı için derece ve dakika cinsinden yükselim (dik açıklık-DA).
Sütun 4: Kümenin veya grubun kırmızıya kayması.
Sütun 5: Milyon ışıkyılı cisinden uzaklık. "Hubble sabiti" 70 km/sn/Mpc varsayılmıştır.		  
Sütun 6: Kümenin "zenginlik (verimlilik) sınıfı" (sadece Abell kümeleri için).
Sütun 7: Diğer adlar ve notlar.

Kaynakça:
Abell G, Corwin H, Olowin R, (1989), A catalogue of Rich Clusters of Galaxies, 
          Astrophys J Supp, 70, 1.
Struble M, Rood H, (1999), A compilation of redshifts and velocity dispersions for 
          ACO clusters, Astrophys J, 125, 35.
Sağdaki harita (üstgökada düzlemine yukarıdan bakar), Shapley Üstkümesi ile bizim aramızda yer alan tüm büyük gökada kümelerini gösterir. Bizim gökadamız haritanın sol alt tarafındadır ve Shapley Üstkümesi ile aramızda, Erboğa Üstkümesi yer almaktadır. Shapley Üstkümesi, 650 milyon ışıkyılı uzaklıkta, Başak Kümesi'nden çok da büyük olmayan bir alan içerisinde toplanmış (ki bu küme yalnızca tek bir büyük küme içerir) yaklaşık 20 gökada kümesinden oluşan yoğun bir topluluktur.

Shapley Üstkümesi'nin ortasında birkaç iri küme bulunmaktadır. Abell kataloğu, bir milyar ışıkyıllık bölge içerisinde, "verimlilik sınıfı" 2'nin üzerinde olan yalnızca beş gökada kümesi içermektedir. Bu kümelerden üçü (A3558, A3559 ve A3560) Shapley Üstkümesi'ndedir. Dördüncü küme (A3128), Saat Üstkümesi'nde, beşinci küme (A3301) ise, Saat Üstkümesi'nin sınırındadır. Bu kümeler, bilinen en verimli gökada kümelerinden bazılarıdır ve bazıları çok verimli Saç Kümesi'nden daha fazla gökada içermektedir.

A3558 - Shapley 8 Kümesi

A3558 Kümesi'nin merkez fotoğrafı aşağıdadır. Resimdeki çeşitli mavi nesneler gökadalar (sol alt taraftaki çok belirgin mavi yıldız hariç), sarı nesneler de ön plandaki yıldızlardır. Bu küme bazen Shapley 8 olarak adlandırılır, çünkü küme Harlow Shapley'in 1933 yılında yayımladığı, verimli kümeler listesinde sekizinci sıradaydı. Kümenin merkezinde, çapı 340.000 ışıkyılından daha büyük olan dev bir eliptik (oval) gökada (ESO444-46) vardır.

A3558 Kümesi'nin haritası aşağıdadır. Harita, en parlak gökadalardan 135'ini göstermektedir. Buradaki gökadalar, kabaca Yerel Grubumuzun çapına eşit olan, 10 milyon ışıkyıllık bir alana yayılmışlardır. Kümenin arkasında ve önünde yer alıp, kümeyi gerçekte olduğundan biraz daha verimli gösteren, daha küçük başka bazı gökada grupları olması muhtemeldir.

Shapley Üstkümesi'nin Bilimsel İncelemesi

Harlow Shapley, 1930 yılındaki Harvard Gözlemevi  Bülteni'nde "Erboğa'daki Uzak Gökadalar Bulutu Üzerine Notlar" adlı bir makale yayımladı. Shapley, "Erboğa içerisinde, şimdiye kadar keşfedilenlerin en yoğunlarından biri gibi görünen bir gökada bulutu"nu tanımladı. Aslında, üstkümenin tamamını keşfetmedi. Haritası, üstkümenin merkezinde A3556, A3558 ve A3562'yi kapsayan kümeler sırasına karşılık gelen "bulutu" gösteriyordu. Shapley, 1933 yılında 25 verimli gökada kümesi içeren listesine A3558'i dahil etti.

Gökbilimcilerin Shapley Kümesi'ni tekrar keşfetmeleri uzun zaman aldı. 1970'lerin sonlarında, gökbilimciler gökyüzünün bu bölgesindeki güçlü x-ışını kaynaklarını fark etmeye başladılar. J.Melnick ve H.Quintana, A3558 kümesini 1981 yılında 2A1326-311 (X-Işını Kaynakları Kataloğu'ndan) adıyla yeniden keşfettiler ve kümenin "gökyüzünün gökadalarca son derece zengin bir bölgesinde" yer aldığından bahsederken, aslında Harlow Shapley'in 51 yıl önce yaptığı gözlemi tekrarlıyorlardı. Jorge Melnick ve Mariano Moles, 1987 yılında bu bölgede büyük bir üstküme olduğuna dair ilk önemli kanıtı yayımladılar.


Abell Kataloğu Güney İlavesi'nin G.Abell, H.Corwin ve R.Ollowin tarafından 1989 yılında yayımlanması çok önemliydi, çünkü ilave, gökbilimcilere bölgedeki verimli kümelerin tam bir listesini verdi. R.Scaramella, G.Baiesi-Pillastrini, G.Chincarini, G.Vettolani ve G.Zamorani, 1989 tarihli bir bildiride ve 1990 tarihli bir başka bildiride, kendilerinin de Büyük Cazibe'yi (bakınız Erboğa Üstkümesi sayfası) araştırırken, bu üstkümeyi (onlar "alfa bölgesi" adını vermişlerdi) keşfettiklerini duyurdular. S.Raychaudhury da 1989 tarihli bir bildirisinde üstkümeyi fark etti, fakat bunun "Büyük Cazibe" olmaktan çok uzak olduğu sonucuna vardı. S.Raychaudhury, Shapley Üstkümesi adını kullanan ilk kişilerden biriydi.


Shapley Üstkümesi, en çok incelenen üstkümelerden biridir. 1997-2001 yılları arasındaki 5 yıllık süreçte, tüm Shapley Üstkümesi ile ilgili yaklaşık 40 bilimsel bildiri yayımlanmıştır. Başka hiçbir üstküme şu anda bu kadar dikkat çekmemektedir. Bu küme, evrenin bizim bölümünde eşsiz bir üstkümedir. Üstkümedeki kümelerden birkaçı, aynı zamanda güçlü x-ışını kaynaklarıdır. S.Ettori, A.Fabian, D.White tarafından yakınlarda yayımlanan (1997 tarihli bir bildiride) bir x-ışını haritasına buradan ulaşabilirsiniz.
 

 

Harlow Shapley (1885 - 1972)

Harlow Shapley, 2 Kasım 1885'te, A.B.D.'de Missouri eyaletinde doğdu. Missouri ve Princeton Üniversitelerine devam ettikten sonra, Kaliforniya'daki Wilson Dağı Gözlemevi'ne katıldı. 1918 yılında küresel kümeleri incelerken, gökadamızın gerçek büyüklüğünü kavrayan ve gökadamızın merkezinin yerini bulan ilk kişiydi. 1920 yılında Harvard Koleji Gözlemevi'nin müdürlüğüne getirildi ve 1925 yılından sonra gökyüzündeki gökadaların dağılımını incelemeye başladı. Evrende ıssız boşluklar da olduğunun farkında olmamasına rağmen, üstkümelerin (gökada "bulutları" adını vermişti) varlığına inanan ilk gökbilimcilerden biriydi. Harlow, Heykeltıraş ve Ocak cüce gökadalarını da (1938 yılında) keşfetti. 20 Ekim 1972'de, 86 yaşında öldü.

Altta - Shapley Üstkümesi'nin bir bölümünün haritası. Harita, üstkümenin merkez bölgelerindeki gökada yoğunluğunu göstermektedir. Kırmızı, sarı ve yeşil bölgeler, en çok gökada bulunan yerlerdir. Resim, Shapley Üstkümesi'ni inceleyen başlıca araştırmacılardan biri olan, Sandro Bardelli tarafından temin edilmiştir.

 
                                                          Komşu Üstkümeler Sayfasına Geri Dön
Takımyıldız Adları Terimler Astronomi